Als geen ander: de Carrera Panamericana

De Carrera Panamericana was een autorace als geen ander. Zestig jaar na de laatste editie van dit beruchte spektakel in Mexico blikken we terug.

Als een autorace al in 1955 wordt verboden, omdat de risico's te groot zijn dan weet je dat het een héél gevaarlijke wedstrijd geweest moet zijn. En dat was de Carrera Panamericana dan ook.

Mexico is er trots op, op de nieuwe Panamerican highway die het land doorkruist als een betonnen slagader van de economie. De Mexicaanse regering wil de opening van deze oh zo belangrijke snelweg dan ook flink promoten. Een race erop organiseren klinkt als een uitstekend plan. Het is tenslotte 1950 en de wereld bekommert zich nog lang niet om de bezwaren die dit idee vandaag de dag zou oproepen.

Eigenlijk is de race meer een soort rally: vijf dagen, negen etappes, 3436 kilometer. Van Ciudad Juárez, vlakbij de grens bij El Paso, naar beneden, naar El Ocotal, waar Mexico ophoudt en Guatamala begint en de snelweg eigenlijk nog niet af is. Antonio Cornejo, een Pontiac-dealer uit Mexico City, organiseert het spektakel. Er mogen alleen productieauto's starten, met voorstoelen en een achterbank. En een benzinetank die groot genoeg is om elke etappe zonder tankstop te voltooien.

132 auto's komen in mei 1950 naar Ciudad Juárez, vooral veel Amerikanen. Het is een bont gezelschap: Bill France is erbij, met wat kopstukken uit zijn dan nog piepjonge NASCAR-club, plus coureurs uit diverse kampioenschappen van de Amerikaanse automobielclub, maar ook tal van amateurs, Mexicaanse taxichauffeurs, Jean Trevoux (de winnaar van de rally van Monte Carlo) en de Italiaanse F1-sterren Piero Taruffi en Felice Bonetto die voor Alfa Romeo uitkomen. Allemaal rijden ze het onbekende tegemoet.

De hoogteverschillen zijn enorm, zo'n 3000 meter, waardoor de carburateurs te kampen krijgen met ijle lucht. Hershell McGriff (boven, no. 52) wint de eerste editie in zijn Oldsmobile die weinig vermogen heeft, maar lichter is dan de loodzware slagschepen waar veel deelnemers de slopende route mee afleggen. Terwijl zijn tegenstanders bijna allemaal elke avond hun remmen moeten vervangen, hoeft McGriff amper aan zijn auto te sleutelen. Dat is maar goed ook, want Hershell noch zijn co-piloot hebben verstand van techniek! Op de laatste dag, op de gravelwegen van Chiapas, passeert McGriff de tot dat moment leidende Cadillac, "omdat ik met mijn handgeschakelde bak sneller was." De 22-jarige Amerikaan had zijn Oldsmobile voor $ 1.900 dollar gekocht en maakt dus winst: hij krijgt $ 17.000 dollar uit de prijzenpot.

Vanaf 1951 wordt de race van zuid naar noord verreden vanwege het gebrek aan accommodaties in El Ocotale én omdat het de organisatie niet slechts uitkomt als na de start meteen veel auto's uitvallen op de slechte wegen in de zuidelijke jungle. Het begin van de tweede Panamericana is dan ook grimmig. De ervaren Mexicaan José Estrada - die voor de start nog riep: "Ik win of ik ga dood terwijl ik probeer te winnen" - houdt woord en rijdt een ravijn in. Een dag later sterft Carlos Panini, een beroemd vliegenier die eigenlijk te oud en te ziek is om te rijden en daarom zichzelf als navigator van zijn dochter Teresa heeft ingeschreven, maar stiekem zelf achter het stuur is gekropen. In de bergen wil de dan nog piepjonge Bobby Unser het duo inhalen. "Ik was sneller, maar hij liet me niet voorbij. Toen ik langszij kwam, reed hij me van de weg af. Mijn linker voorwiel hing al over een afgrond, maar gelukkig stortten we niet naar beneden. Panini raakte in een slip en knalde op een rots. Zijn auto explodeerde meteen, als een ei op de stoep. Maar één van de regels van de race was dat je niet mocht stoppen om iemand te helpen. Anders werd je gediskwalificeerd. Ik zag de explosie en wilde stoppen, maar mijn vader riep dat ik gas moest geven. Dat was een moeilijke beslissing..."

Teresa Panini overleefde de klap, maar de dood van twee bekende Mexicanen ontketende een storm van kritiek. Een politicus noemt de race "een imitatie van Amerikaanse manieren die niet bij ons land niet passen" en de krant El Universal labelt het toestaan van de gevaarlijke race als een misdaad. Ferrari, dat diverse auto's naar Mexico heeft gestuurd, domineert de race met een vierzitter versie van de 212 Inter. De Amerikanen zijn niet blij: Ferrari fabriceert in 1951 in totaal slechts 33 auto's, dus hoe kon je dan nog spreken van een productiemodel? De ware spirit van de race wordt hoog gehouden door Troy Ruttman, die vierde wordt in een tweedehands, voor $ 1.000 dollar gekochte Mercury.

De Mexicanen trekken zich de kritiek aan: in 1952 is er een klassement voor Sports Cars én voor Stock cars. Ook Mercedes doet deze keer mee. De Duitsers vallen de Panamericana met militaire precisie aan, verslaan Ferrari en behalen met de ook in Europa zo succesvolle 300 SL een fraaie dubbelzege, hoewel de winnaar Karl Kling op de eerste dag een voorruit verspeelt na een botsing met een roofvogel (foto onder) waardoor zijn navigator Hans Klenk even het bewustzijn verliest.

Een jaar later zijn er al vier klassen, omdat de Sports- en Stock Cars nu ook naar motorinhoud worden ingedeeld. Lancia schrijft als enige een fabrieksteam in voor de snelste Sports-klasse voor auto's met motoren groter dan 1.600cc. De Italianen verlaten Mexico met gemengde gevoelens: Juan Manuel Fangio (foto onder) heeft de race met een Lancia gewonnen - hoewel hij net als McGriff drie jaar eerder geen enkele etappe op zijn naam schrijft - maar zijn teamgenoot Bonetto is dood, verongelukt toen hij in Silao bovenop een huis knalde.

Borgward verspilt een zekere zege in de klasse tot 1.600cc, omdat Hans Hartmann op zeker rijdt en de maximaal toegestane rijtijd met zeven seconden overschrijdt. Daarom wint een privé-Porsche 550. Eén van de Stock Cars veroorzaakt een bloedbad. Om de op een gecrashte auto afgekomen menigte te ontwijken, duikt de Amerikaan Mickey Thompson de berm in waar echter ook veel toeschouwers staan. Zes mensen overleven het drama niet.

Toch gaat in 1954 de vijfde Carrera Panamericana van start en is er nu zelfs een vijfde categorie, voor Europese auto's met een motor van maximaal 2.000 cc. Alfa domineert die categorie en Volkswagen maakt indruk omdat alle zeven gestarte Kevers de finish halen. Overall wint de Ferrari 375 Plus van Umberto Maglioli, hoewel Phil Hill en Richie Ginther hem met een minder sterke Ferrari 340 vijf dagen lang op de hielen zitten. Porsche wint de nu tot 1.500cc beperkte 'kleine' klasse en wordt zelfs derde algemeen.

Datzelfde jaar wordt het beruchte boek gesloten. Als in juni 1955 ruim tachtig toeschouwers omkomen door een crash tijdens de 24 uur van Le Mans, verandert de autosportwereld voorgoed. De Mexicaanse president Adolfo Ruiz Cortines verklaart dat de Panamericana wordt gestopt "omdat de promotie van de snelweg voltooid is", maar in werkelijkheid is de race veel te snel geworden: vier jaar nadat McGriff won met een gemiddelde snelheid van 142 km/h, raasde Maglioli's 375 Plus met 222 km/h gemiddeld over de laatste proef. Een record dat nooit meer zal worden verbroken.